یکی از احتیاجات اساسی انسان، از دوران قدیم تا به امروز نیاز به لباس و پوشش مناسب برای بدن خود بوده است برای تهیه لباس مناسب یکی از مهارت‌های لازم مهارت به دوختن است.
طبق آثار باستانی به‌جامانده از دوران کهن، دوزندگی هنری است که در ایران قدمت تاریخی دارد.
در این مقاله ابتدا به معرفی انواع دوخت های سنتی می‌پردازیم و سپس مختصری با ابزار کار دوخت و دوز آشنا می‌شویم و پس‌ازآن هر یک از انواع دوخت های سنتی را به‌صورت جداگانه موردبررسی قرار می‌دهیم.
تا انتهای این مقاله همراه تیم هنری ما باشید تا اطلاعات مفید و کاملی در رابطه با انواع دوخت های سنتی ایران کسب کنید.
انواع دوخت های سنتی در نگاهی کلی
باکمی ارفاق می‌توان انواع دوخت های سنتی را به‌طورکلی در دو گروه عمده به شرح زیر قرارداد:
گروه اول دسته‌ای از دوخت ها را شامل می‌شود که تمام سطح پارچه را می‌پوشاند و گویی زمینه‌ای در پارچه وجود ندارد. این گروه مثال‌های متنوعی دارد ازجمله معروف‌ترین دوخت های این گروه می‌توان به: خامه‌دوزی، بخارا دوزی، پته‌دوزی و…. اشاره کرد.
گروه دوم از انواع دوخت های سنتی شامل دوخت هایی می‌باشد که در قسمت‌هایی از پارچه انجام می‌شود و بیشتر برای تزیین پارچه و جلا دادن به آن از این دسته از دوخت ها استفاده می‌شود.
از مشهورترین انواع دوخت های سنتی در این گروه می‌توان به گلابتون دوزی، منجوق‌دوزی، سکمه‌دوزی و … اشاره کرد.
ابزار کار برای انواع دوخت های سنتی کدم‌اند؟
در این قسمت اشاره مختصری به انواع ابزار و لوازم موردنیاز برای به تصویر کشیدن انواع دوخت های سنتی اشاره می‌کنیم.
انگشتانه
این وسیله برای جلوگیری از آسیب دیدن انگشتان استفاده می‌شود.
بالشتک سوزن
آوری و یکجا نگه‌داشتن سوزن‌های ریز و درشت از بالشتک سوزن استفاده می‌شود.
رولت خیاطی
از رولت خیاطی برای نشانه‌گذاری بر روی پارچه استفاده می‌شود.
سوزن
اصلی‌ترین وسیله دوخت و دوز سوزن ها اند که در انواع مختلف ساخته‌شده‌اند و بسته به نوع دوخت سنتی موردنظر از یکی از انواع آن استفاده می‌شود.
بررسی جزئیات انواع دوخت های سنتی ایرانی
همان‌طور که گفته شد انواع دوخت های سنتی ایرانی قدمت بسیار طولانی در طول تاریخ داشته‌اند؛ اما متأسفانه در طول تاریخ به دلایل مختلف و تهاجم‌های فرهنگی، بسیاری از انواع دوخت های سنتی ایرانی از بین رفته‌اند و تنها تعداد محدودی از آن‌ها باقی مانده اند. در ادامه این مقاله همراه ما باشید تا شمارا با برخی از مشهورترین انواع دوخت های سنتی ایرانی آشنا کنیم.
کمند دوزی
اگر بخواهیم یکی از هنرهای دوخت و دوز اصیل و قدیمی ایرانی را معرفی کنیم می‌توانیم از کمند دوزی به‌عنوان یکی از انواع دوخت های سنتی و بسیار پرکاربرد درگذشته نام ببریم.
آثار تاریخی به جای مانده از دوران هخامنشیان نشان‌دهنده آن است که از این نوع دوخت در آن زمان برای تزئینات پارچه‌ها و لباس‌های مختلف استفاده می‌شد.
کمند دوزی درواقع نوعی دوخت است که در آن با استفاده از نخ‌های ابریشمی و منجوق، پس‌ازآن که سایر طرح‌ها و حاشیه‌ها بر روی پارچه نقش‌بست، با استفاده از هنر کمند دوزی دور دوخت های داخل و خارج متن به یکدیگر دوخته می‌شود و تأثیر بسزایی در زیبایی و جذابیت اثر هنری ایجاد می‌کند.
ملیله‌دوزی
ملیله‌دوزی به دوختهای گفته می‌شود که در آن از مفتول‌هایی از جنس طلا نقره و آلیاژهای مختلف برای تزیین پارچه‌ها استفاده می‌شود از معایب این نوع دوخت می‌توان به این مورد اشاره کرد که بسیار محکم هستند و قابل انعطاف نمی باشد.
در این هنر خطوط موازی در کنار یکدیگر در زوایای مختلف قرار می‌گیرند و موجب تزئین پارچه های مختلف می‌شوند.
با توجه به شواهد تاریخی به‌دست‌آمده از ملیله‌دوزی، در دوران ساسانی برای تزیین لباس‌ها و پارچه‌های مختلف از این هنر دستی زیبا استفاده می‌شد.
ملیله‌دوزی بر روی پارچه‌های خاصی انجام می‌شود که اصولاً این پارچه‌ها از جنس ترمه یا مخمل هستند.
سکمه‌دوزی
یکی دیگر از هنرهای قدیمی ایرانیان سکمه‌دوزی یا چشمه‌دوزی است. سکمه‌دوزی از زمان‌های بسیار دور در میان مردمان ایرانی رواج داشته است. ریشه این هنر اصیل از شهر تاریخی اصفهان گرفته‌شده است.
در سکمه دوزی پارچه‌های توری مانند استفاده می‌شود یا با روش‌هایی تار و پود پارچه را از هم جدا می‌کنند تا حالت تورمانند به آن دست بدهد و سپس اشکال مختلفی بر روی پارچه ایجاد می‌کنند. از این روش بیشتر برای تزیین رومیزی‌ها رومبلی‌ها و…. استفاده می‌شود.
هنرمندان برای به تصویر کشیدن هنر سکمه‌دوزی نیاز به طرح قبلی دارند به این صورت که ابتدا طرح مورد نظر را بر روی پارچه پیاده می‌کنند و سپس انواع سبک‌های مختلف مانند سکمه‌دوزی، شبکه دوزی، گل اشرفی، ستاره دوزی و … را بر روی نقاط مشخص شده پیاده می‌کنند.
پته‌دوزی
یکی دیگر از انواع دوخت های سنتی پرطرفدار هنر ظریف پته‌دوزی می‌باشد. این هنر ریشه در تاریخ فرهنگی کرمان دارد و به نوعی سوغات کرمان محسوب می‌شود.
در گذشته به دلیل در دسترس نبودن پارچه‌ها و سختی تهیه پارچه موردنظر این نوع دوخت بر روی پارچه های بافت، کتان، پشمی و ابریشمی انجام می‌شد اما امروز از پته‌دوزی تنها در پارچه های پشمی مخصوصی استفاده می‌شود.
گلابتون دوزی
گلابتون دوزی ازجمله هنرهایی است که درگذشته در بسیاری از مناطق کشور رواج داشته است به‌جرئت می‌توان گفت که در گذشته در برخی از استان‌های کشور مانند هرمزگان، بندرعباس، میناب بندر و … کمتر زنی را پیدا می کردید که از این هنر بهره نبرده باشد.
گلابتون دوزی در واقع نوعی از دوخت است که در آن الیافی از نقره و طلا به وسیله نخ‌های ظریف مانند ابریشم، به یکدیگر دوخته می‌شوند و اشکال مختلفی را در مرکزیت پارچه ایجاد می‌کند اما امروزه به دلیل برخی مسائل مانند گران بودن الیاف طلا و نقره از نخ‌های مخصوصی استفاده می‌کنند که مرکزیت آن ابریشم است و با روکشی از طلا و نقره پوشیده شده است. این هنر بر روی پارچه ای خاص پیاده می شود که شالمز نامیده می‌شود که ترکیبی از پشم و پلی‌استر است.
یکی از دوخت های مکمل گلابتون، بادله دوزی است که اگر این دو دوخت با یکدیگر ارائه شوند ارزش کار چند برابر افزایش پیدا می‌کند.
و اما در پایان
همان‌طور که گفته شد انواع دوختهای سنتی در زمان‌های بسیار دور در ایران رواج داشته است و مردان و زنان ایرانی برای تزیین لباس‌های خود حتی در دوران کهن از انواع دوخت های سنتی مختلف استفاده می‌کردند.
به‌جرئت می‌توان گفت که هنر ظریف انواع دوخت های سنتی زاده دسته بانوان هنرمند ایرانی است که از دیرباز با تلاش فراوان در این زمینه به گسترش و رشد این هنر اهمیت می‌دادند و آنچه امروز ما از آن به‌عنوان انواع دوخت های سنتی یاد می‌کنیم ثمره تلاش بانوان بلندهمت ایرانی در سالهای بسیار دور است.